Yaklaşık yüz seksen milyon civarında Türk, bağımsız bir Türk devletinin vatandaşı. Yüz elli milyon dolayında Türk, başka devletlerin vatandaşı olarak yaşıyor. Bağımsız devleti olmayan Türklerin en kalabalık olanları Çin, Rusya, İran, Afganistan ve Avrupa Türkleridir. Ana gruplar dışında, yaklaşık üç milyon Türk Irakta, birer milyon civarında Türk, Suriye ve Suudi Arabistan’da, İki milyon Türk ABD‘de, dört yüz bin Türk Moğolistan’da, üç yüz bin Türk Gürcistan’da yaşamaktadır. Mısır, Kuzey Afrika, Yemen, Hindistan, Pakistan ve Latin Amerika’da büyük kısmı kimliğini kaybetmiş Türkler yaşamaktadır.
Müslüman memleketlerde yaşayıp benliğini yitiren Türklerin tamamına yakını, evlilikler yoluyla çoğunluğa karışmışlar, önce dillerini, peşinden millî benliklerini kaybetmişlerdir. Az sayıda yaşlı Türk Türkçe bilmekte, konuşabilmekte ya da konuşamasa da anlayabilmektedir. Türklerin epeyi, Türk kökenli olduğunu bilmektedir. Fakat bu bağı dahi kaybedenler vardır. Latin Amerika’daki Türkler, 19. yüzyılda o uzak coğrafyalara gitmişler, Türk coğrafyasıyla irtibatlarını tamamen yitirmişler. Dört, beş nesil içinde evliliklerle yerli halka yahut Araplara karışmışlar.
Yerli halka karışanların çocukları Türkçeyi öğrenememiş, Hristiyanlığı kabul edip tamamen erimiştir. Araplarla karışanlar ise ya Araplaşmış ya da büyük kitle içinde erimiştir. Bazıları Türk olduğunu dahi bilmez, diğerlerinin de Türklükle irtibatı, “dedelerimiz Türk’müş” seviyesindedir. Açıkça görülmektedir ki, başka milletlerin içinde yaşayan, dilini ve dinini kaybeden Türkler, genelde Türklüklerini de kaybetmektedir. Gagavuz ve Karamanlı Türkleri, tezimize uymayan örnekler olarak gösterilebilir. Oysa bahse konu iki halk, dillerini daima muhafaza etmiştir. Türklerin var olduğu coğrafyalarda yaşamışlardır. Nitekim mübadeleyle Yunanistan’a göçen Karamanlı Türklerinin torunlarının ekseriyeti Türkçe konuşamamaktadır.
UYGURLAR
Çin’de 35 milyonu Uygur olmak üzere 40 milyon civarında Türk yaşamaktadır. Çin’de Uygurların ardından en kalabalık Türk halkı, yaklaşık üç milyonluk nüfuslarıyla Kazaklardır. Kırgızlar, Özbekler, Tacikler, Tatarlar, Salarlar ve Sarı Uygurlar Çin’de yaşayan başlıca Türk halklarıdır. Sarı Uygurların geneli, Budizm’i kabul ettikten sonra Çinlileşmiştir. Göçebe hayatlarına devam edenlerle, köyler de yaşayanlar, Uygur kökenli olduklarını biliyorlar. Yerleşik hayata geçenlerse, bu bilgiye dahi sahip değiller.
Çin dışında, çoğunluğu Kazakistan ve Türkiye’de olmak üzere, bir milyon dolayında Uygur Türkü yaşıyor. Başta Uygurlar olmak üzere muhtelif Türk topluluklarının yaşadığı Doğu Türkistan, yaklaşık 1.700.000 kilometre kare genişliğindedir. Çok zengin petrol, doğalgaz ve maden rezervlerine sahiptir. Çin’in yurtiçinden sağladığı petrol ve doğalgazın çoğunluğu Doğu Türkistan’dandır. Uygurlar, Çin’in her bölgesinde yaşıyorlar. Çin, on yıllarca, yaptığı uygulamalarla Doğu Türkistan’a Çinli göçünü, Çin’e Uygur göçünü teşvik etti.
Uygurların tamamı, Sünni, Hanefi olup, son otuz yılda yoğun Vehhabi propagandasına maruz kalmışlardır. İdil Bulgar Türkleriyle beraber, yerleşik hayata geçen ilk Türk halklarından olan Uygurlar, İlk Müslüman Türk devletlerinden olan Karahanlıların kurucu unsurlarındandır. Karahanlıların yıkılmasının akabinde Uygur Hanlığını kurmuşlar, Cengiz’i ilk günden han olarak kabul ederek, ordularına katılmışlardır. Cengiz Han, yazışma dili olarak Uygurcayı, alfabe olarak Uygur alfabesini kabul etmiştir. Timurlular yıkıldıktan sonra küçük hanlıkların egemenliği altında yaşayan Uygurlar, zaman zaman Cungar, Mançu ve Çin işgallerine maruz kaldılar.
19. yüzyılın ikinci yarısında, Çin saldırılarının yoğunlaşmasıyla başlayan bağımsızlık mücadelesi uzun sürdü. Uygurların bağımsız olduğu, Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olduğu, hatta Kızıl Ordu’nun Doğu Türkistan’ı işgal ettiği dönemler yaşandı. Neticede, 1950 yılında, SSCB, Doğu Türkistan’ı Mao idaresindeki, Çin’e bıraktı. 1955 senesinde, Doğu Türkistan’da Uygur Özerk Bölgesi kuruldu. Doğu Türkistan’daki Kazakların ekseriyeti, Uygur Özerk Bölgesi’ne bağlı olan İli Kazak Özerk İlinde yaşamaktadır.
Çin’deki Türkler, 2016 yılından beri büyük zulüm görmektedir. Çin, 1990’lardan itibaren Doğu Türkistan’da Vehhabi propagandalarına göz yumdu. Amaçları yekpare olarak hareket eden Türkleri, parçalara bölerek daha kolay yönetebilmekti. Bu siyaset neticesinde, gençlerin küçük bir kısmı radikalleşerek, Vehhabiliği benimsedi. Irak-Suriye’de devlet kurduğunu ilan eden IŞİD’e, binlerce Uygur katıldı. Bunu bahane eden Çin, Bilinçlendirme Merkezleri adı altında sistematik işkence uygulayan, onlarca toplama kampı kurdu. Başlangıçta sadece Uygurları hedef alan uygulama, bilahare bütün Türklere ve en sonunda Çin kökenli Müslümanlara da yöneldi. Yurt dışındaki Uygur Türkleri, sistematik zulüm sürecini durdurmak için, insan hakları anlayışını esas alarak, dünyanın her tarafında çok başarılı ve etkili kampanyalar düzenliyor.
RUSYA TÜRKLERİ
Rusya’da otuz milyon dolayında Türk yaşamaktadır. Bunların 8 milyonu Tatar, 3 milyonu Başkurt, 2 milyonu Çuvaş, 2 milyonu Kırım Tatarı, 3 milyonu Özbek, 3 milyonu Azerbaycan Türk’ü, 2 milyonu Avar, 1 milyonu Kazak’tır. Yakutlar, Kumuklar, Tuvalar, Karaçaylar, Balkarlar, Nogaylar, Hakaslar, Altaylar, Şorlar, Yaka Türkmenleri ve Çerkezler sair Türk halklarıdır. Müslüman olan Rusya Türklerinin tamamı Sünni’dir . Çuvaşlar Hristiyan’dır. Hakaslar, Altaylar ve Yakutlar gibi halkların ekseriyeti Gök Tanrı dinindendir. Hem bu halklar hem de diğer halklar içinde Budist, Hristiyan ve Müslüman olanlar da var. Rusya Türklerinin yaklaşık %75’i Sünni Müslüman, %15’i Hristiyan. %8’i Gök Tanrı dinine, %2’si sair dinlere mensuptur.
Rusya Türklerinin tamamına yakını (Azerbaycan ile Özbek Türkleri dışında) Kıpçak’tır. Kıpçaklar, İskitlerin, Hunların, Avarların, Hazarların, İdil-Bulgarlarının, Altın Orda’nın ve Özbek Hanlığının bakiyeleridir. Altın Orda yıkılınca, Altın Orda’ya bağlı olan, Kazan, Astrahan, Sibir, Kasım, Saray ve Nogay hanlıkları, yüz elli yıl içinde, Rusya tarafından ele geçirildi. Kırım üç asır Osmanlı’ya bağlı kaldıktan sonra, kısa süren sözde bağımsızlık döneminin ardından, Rusya tarafından istila edilmiştir. Rusya’daki Türk halklarının tamamı Kiril alfabesini kullanmaktadır. Türkler, Rusya’ya her tarafına yayılmışlardır. Moskova’da üç, Petersburg’ta bir milyonu aşkın Türk mukim. Kırım dışında, dokuz özerk Türk cumhuriyeti vardır. Türkler, cumhuriyetlerden yedi tanesinde çoğunluk, iki tanesinde azınlık durumundadır.
SSCB yıkıldığında, özerk cumhuriyetlerin sadece birinde Türkler çoğunluktu. Rusya genelinde Türkler, yüksel doğum oranı ve göç nedeniyle sürekli artmakta, Ruslar azalmaktadır. İşgücü eksiği olan Rusya, ihtiyacını Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan gibi Türk ülkelerinden karşılamaktadır. Çalışmak için gelenlerin ekseriyeti zamanla Rusya vatandaşı olmaktadır. Özerk cumhuriyetlerde ikamet eden Ruslar, göç münasebetiyle daha hızlı azalmaktadır. Özellikle Uzak Doğu’daki, Çin sınırının kuzeyindeki Türk coğrafyası yoğun Çinli göçü almaktadır. Rusya’da ayrıca Kafkas halklarının yaşadığı beş özerk cumhuriyet vardır. Bunların dördünde Kafkaslar, birinde Ruslar çoğunluktadır.
İRAN TÜRKLERİ
İran’da 30 milyonu Azerbaycan Türkü, 4 milyonu Türkmen, 3 milyonu Kaşkay, 3 milyonu diğer halklardan (Afşar, Kaçar, Karapapak, Şahseven, Bayat, Hamse, Karadağlı, Küresünni, Halaç), olmak üzere 40 milyon dolayında Türk yaşamaktadır. Türklerin yaklaşık %88’i Şii Caferi, %12’si Sünni Hanefi’dir. (Türkmenlerle, Küresünniler) Türkler, İran’ın her tarafına dağılmış durumdalar. İran’ın otuz bir eyaletinden sekizinde Türkler çoğunluktadır. Azerbaycan eyaletleri işsizlik nedeniyle sürekli göç veriyor. Şii Türklerde mezhep bağlılığı ve İranlılık şuuru olmakla beraber, millî bilinç çok yüksek. Özellikle İkinci Karabağ Savaşı’nda, İran’ın Ermenistan’a destek olması, Azerbaycan Türklerinin İran’dan soğumasına yol açtı. İran Türklerinin büyük kısmı akıcı Türkçe konuşuyor. İran’ı, bin yıl kesintisiz olarak, Pehlevi hanedanı yönetimi ele geçirene değin, hep Türkler yönetti.
AFGANİSTAN TÜRKLERİ
Afganistan Türklerini, https://www.habererk.com/afganistan-turkleri makalemizde etraflıca ele almıştık.
AVRUPA TÜRKLERİ
Avrupa’da, on milyonun üzerinde, çalışmak amacıyla oraya yerleşen Türk yaşıyor. Türklerin sekiz milyondan fazlası Türkiye, bir milyondan fazlasıysa, Azerbaycan kökenli. Özellikle İngiltere’de çok ciddi sayıda Kıbrıs ve Batı Trakya Türkü var. Türklerin en çok yaşadığı ülkeler Almanya (4 milyon), Fransa (800 bin), İngiltere (600 bin), Hollanda (500 bin).
Avusturya, İsviçre, Belçika, Danşmarka ve İsveç’te de diaspora kalabalık. Doğu Avrupa, Baltıklar, İspanya, Portekiz, Finlandiya ve İtalya en az Türk olan ülkeler. Azerbaycan Türklerinin en çok olduğu ülkeler Ukrayna (600 bin) ile Almanya’dır. (500 bin) Avrupa memleketlerinde, farklı Türk memleketlerinden gelmiş, farklı büyüklükte Türk diasporaları vardır Diasporalar arasında iş birliği, diyalog veya irtibat yok denecek kadar azdır. Balkanlarda Osmanlı bakiyesi iki milyon civarında Türk var.
Türklerin bir milyondan fazlası Bulgaristan’da, 200 bini Batı Trakya’da, 100’er binden fazlası Romanya ve Kuzey Makedonya’da yaşıyor. (Balkanlara, Moldovya ve Ukrayna’ya çalışmak amacıyla gitmiş, 300 bin dolayında Türk var.) Türk ailesinin mensupları olarak kabul ettiğimiz Boşnakların üç milyon, Arnavutların yedi milyon dolayında nüfusu var. Bosna Hersek’te çoğunluk olan Boşnaklar, Sırbistan ve Karadağ’ın Sancak bölgelerinde de çoğunluklar. Kosova ile Arnavutluk, Arnavut devletleriyken, Kuzey Makedonya’da 800 bin, Yunanistan’da 400 bin Arnavut var. 300 bin Gagavuz Türkü’nün geneli Moldovya ile Ukrayna’da yaşıyor. Ayrıca Ukrayna’da 100 bini aşkın Tatar ve Ahiska Türkü var.