OKYANUSLAR VE DENİZLER
- Kıtalar arasında çukurluklarda yer alan çok büyük su birikintilerine okyanus denir.
Büyük(pasifik),Atlas(Atlantik), hint okyanusu başlıca okyanuslardır.
- Deniz ve okyanus suları, tuzlu olduğundan içme ve sulama suyu olarak kullanıma uygun değildir. Bu sular, enlemin etkisine bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahiptir.
Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür.
- Deniz ve okyanus suları, tuzlu olmasına rağmen milyonlarca farklı hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanıdır. Bunun dışında, okyanuslardaki su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olmaktadır. Yağış oluşumuna etkileri bakımından okyanus suları, karada yaşayan canlılar için de önemli bir yaşam kaynağı durumundadır. İKLİMİ etkiler.
GÖLLER
Göller, karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış alanlarda biriken su kütleleridir. Göllerin genellikle deniz ve okyanuslarla bağlantısı yoktur. Göller, yeryüzündeki tatlı suların % 87’sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan % 2’dir. Göller, yer altı ve yer üstü sularıyla beslenmektedir. Bazı göllerin yüz ölçümleri mevsimden mevsime fazla değişiklik göstermezken bir kısmı ise büyük değişiklikler gösterir.(Hazar, Tuz Gölü yazın buharlaşmaktan dolayı alanı daralmaktadır.)
Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığın nedenleri;
* İklim koşulları
* Beslenme kaynakları
* Gölün bulunduğu arazinin yapısı
* Gölün büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin (göl ayağı) olup olmamasıdır.
* Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını bir gideğen yardımıyla denizlere boşaltır.
Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur.
Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri
AKARSULAR
1. Döküldüğü Yerlere Göre Akarsular: Akarsuların bir kısmı suyunu denizlere, bir kısmı da göllere boşaltmaktadır. Sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir. Sularını denize ulaştırabilen alanlara açık havza, ulaştıramayanlara ise kapalı havza adı verilir.
Havzayı belirleyen en önemli faktör; İklim Yer şekilleridir.
Akarsu yatağının herhangi bir kesitinden bir saniyede geçen su miktarına akım (debi) denir. Akarsuların debisi;
* İklim,
* Yağış türü ve miktarı,
* Buharlaşma,
* Yatak eğimi,
* Kar ve buz erimeleri,
* Kaynakların etkisi,
* Toprak ve kayaçların geçirimlilik durumu,
* Yeryüzü şekilleri,
* İnsan etkisi gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir
2. Rejimlerine Göre Akarsular: Akarsuyun yatağı içinde yıl boyunca göstermiş olduğu akım değişimine, akım düzeni veya rejimi denir. Akarsu seviyesi yıl içinde önemli değişiklikler gösteriyorsa düzensiz, göstermiyorsa düzenli bir rejime sahiptir. Yağışın yıl içinde düzenli düştüğü alanlardaki Amazon ve Kongo gibi nehirlerin akımı düzenli, yağışın yılın bir döneminde düştüğü alanlardaki Ganj ve İndus gibi nehirlerin akımı düzensizdir.
3. Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular: Akarsuların başlıca beslenme kaynakları; göl, yağmur, kar, buz ve yer altı sularıdır. Çok uzun yol ka teden bazı akarsular birden fazla kaynakla beslenmektedir. Bu tür akarsulara karma rejimli akarsular denir.
Nil nehri kaynağı ekvator ama Sahra Çölünden Akdeniz’e dökülür. Ülkemizde Fırat ve Dicle..
YER ALTI SULARI VE KAYNAKLARI
Yer altı suları, buzul ve yağışlardan sızan suların geçirimli kayaçlardan süzülerek belli derinliklerde geçirimsiz tabaka üzerindeki yarık, çatlak, gözenek veya boşluklarda birikmesiyle oluşur. Yer altı sularının biriktiği ortama akifer, bu katmanın üst seviyesine ise yer altı su tablası denir. Suyun yeryüzüne çıktığı yere kaynak denir.
ARTEZYEN
İki geçirimsiz tabaka arasında bulunan geçirimli tabakada biriken suların sondajla yeryüzüne çıkarılmasıdır. artezyen için; kıvrımlı yapı,İki geçirimsiz tabaka arasında geçirimli tabakanın bulunması,geçirimli tabakanın yüzeyden beslenmesi gerekir.(İNSAN ELİYLE açılır.)
* Tarımsal faaliyetlerde kullanılır.
* Soğuktur
YAMAÇ(VADİ) KAYNAĞI
Vadi yamaçlarının yer altı su tablası kestiği yerlerde meydana gelir.
* Yağışa bağlı olarak su seviyesi değişir.
* SOĞUKTUR.
KARSTİK(VOKLÜZ) KAYNAKLAR
Karstik alanlarda kayaçların çözünmesi ve erimesiyle oluşan boşluklarda biriken suların yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Karstik alanlarda yaygın olup suları kireçlidir.
* Karstik kaynaklarla beslenen akarsuların debisi yıl boyunca yüksektir.(Manavgat çayı).
* SOĞUKTUR.
FAY KAYNAĞI
Fay hattı boyunca suların kırıklı yapılardan yüzeye çıkmasıyla oluşur. Yer altından geldikleri için sıcaktır ve sıcaklık değişimi azdır.
* Sağlık turizmi, Jeotermal enerji üretimi, Evlerin ve seraların ısıtılmasında kullanılır.
* Ege bölgesi(horst-graben)
* Sıcaktır. Kaplıcalar ve ılıcalar.
GAYZER
Yer altında bulunan gazların etkisiyle suların aniden ve zamansız olarak yeryüzüne çıkmasıdır. Aktif volkanların olduğu yerlerde yaygındırlar. İzlanda, ABD(Yellow Stone), Japonya, Yeni Zelanda.
* Sıcaktır. Ülkemizde gayzer yoktur.
