30 Ağustos Zafer Bayramı'nın 101. yıldönümü ülke genelinde büyük coşku ile kutlanıyor. Büyük zaferin yıldönümünde, yenik düşen Yunan Başbakan Venizelos'un Büyük Taarruz'un başkomutanı Mustafa Kemal Atatürk'ü Nobel Barış Ödülü'ne aday göstermesi BBC Türkçe'de 2020 yılında yayınlanan bir makalede gündeme geldi.

Yunanistan'ın, İngiltere'nin de teşvikiyle 19 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal etmesiyle iki ülke arasında başlayan savaş, 30 Ağustos 1922'de Türkiye'nin zaferi olurken, Yunanistan'ın da "Küçük Asya Felaketi" oldu. On binlerce kişinin hayatını kaybettiği ve Türk topraklarının Yunan işgalinden kurtarıldığı, ardından da milyonlarca insanın mübadele edilmesiyle son bulan savaştan 12 yıl sonra savaşta yenik düşen Yunanistan'ın önderi Eleftherios Venizelos, savaşın galibi Mustafa Kemal Atatürk'ü 1934'te Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterdi.

TÜRKİYE İLE YUNANİSTAN ARASINDA DOSTLUK VE İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASI

Venizelos, 1930 yılında heyetiyle birlikte Ankara'yı ziyaret ederek, Ankara Palas'ta verilen davette Mustafa Kemal Atatürk ile "başbaşa" görüşmüştü. Dönemin başbakanı İsmet İnönü'yle de görüşen Yunan Başbakan Türk-Yunan Dostluk ve İşbirliği Anlaşması'nı imzalamıştı. Dönemin Yunan gazeteleri, "Venizelos'a Ankara ziyaretinde eşlik edenlerin, Atatürk'ün Yunanistan Başbakanı ile yaptığı görüşmede fevkalade iyi Yunanca konuştuğunu" aktardığını yazmıştı.

Bu dostluk ve işbirliği anlaşmasının bazı maddeleri şunlardı:

Türkiye ve Yunanistan, kendilerine saldıracak başka bir ülke ile herhangi bir anlaşma yapmayacak
İki ülke arasındaki görüş ayrılıkları ilk olarak müzakereler yoluyla çözülecek, müzakerelerden sonuç alınamazsa Uluslararası Mahkemelere başvurulacak

Ülkelerden birinin üçüncü bir ülkenin saldırısına uğraması halinde diğer ülke tarafsız kalacak

ATİNALILAR TÜRK MİSAFİRLERİNİ SEVGİ GÖSTERİLERİYLE KARŞILADI 

Bu anlaşmanın imzalanmasının ardından Başbakan İsmet İnönü 1931'de Balkan Oyunları'nı da izlemek için Atina'ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmişti. Ziyaret nedeniyle Yunanistan'ın başkentinin ana caddeleri Türk ve Yunan bayraklarıyla donatılmış, Atinalılar Türkiye'den gelen resmi misafirlerini sevgi gösterileriyle karşılamıştı.

Türk heyetine eşlik eden askerlerimiz, Yunanistan Parlamentosu önündeki "Meçhul Asker Anıtı"na çelenk koyma töreninde Yunan askerleriyle birlikte hazır bulunmuştu.

Dönemin gazetelerinde manşet olan ziyaret, yabancı basın tarafından ise hayretle karşılanıyordu.

VENİZELOS'TAN MUSTAFA KEMAL ATATÜRK'E ÖVGÜ

Venizelos, Mustafa Kemal ile yüz yüze tanışmış olmasından duyduğu memnuniyeti anılarını kaleme aldı. Yunan Başbakan'ın anılarında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurcusunun karakterinden, samimiyetinden ve Türkiye'de yaptığı reformlardan son derece etkilenmiş olduğu görülüyor.

Yunan Başbakan Venizelos, dünya basınını şaşırtan hamlesini ise 1934 yılında yaparak, Mustafa Kemal Atatürk'ü Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterdi. Bir yandan mağlubiyet sancıları çeken Venizelos, savaşın yaralarını sarmaya çalışıyor, üst üste yapılan darbelerin bedeline katlanan ülkesi için yeni bir sayfa açmak istiyor, Türk-Yunan barışının kalıcı olması gerektiğine inanıyordu.

Samimiyetine güvendiği Mustafa Kemal Atatürk'ü Nobel Barış Ödülü'ne layık gördüğünü, Nobel Komitesi'ne, Fransızca yazdığı bir mektupla bildirdi. Venizelos üç sayfadan oluşan mektubun ilk bölümünde Mustafa Kemal'in Kurtuluş Savaşı'nda verdiği mücadeleden sonra yeni bir ulus devlet olarak doğan Türkiye'de yaptığı reformları, Yunan halkının Türkiye'deki bu başarıları takdirle karşıladığını kaleme aldı.

Mektubun son bölümünde ise şu satırlara yer verilmişti:

"Küçük Asya Felaketi ertesinde saygın bir ulus devlet olarak yeniden doğan ve anlaşabileceğimize kani olduğumuz Türkiye, uzattığımız dostluk elini büyük bir samimiyetle sıkarak kabul etmiştir.

Bu yaklaşımımız, halkların düne kadar olan çok ciddi anlaşmazlıklarını gidermelerine örnek olacak. Halklarımız, yalnız olumlu sonuçlar getiren samimi bir barışın nimetlerinden faydalanacak. Yaklaşımımız, gerek ülkelerimizin gerekse de Yakın Doğu'nun (Orta Doğu ima ediliyor) barış düzenine hizmet edecektir.

Bu barışın sağlanmasında en değerli katkıyı gösteren kişi, Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'dan başkası değildir.

Bu nedenle, 1930'dan bu yana Yunanistan hükümeti başkanı olarak Yakın Doğu'ya yeni bir dönem getiren ve barışı sağlayan Türk-Yunan paktının imzalanmasından sonra, siz Nobel Barış Ödülü saygın üyelerine, Mustafa Kemal Paşa'yı bu kıymetli ödüle layık görmekten şeref duyduğumu belirtir; adaylığını kabul etmenizi arz ederim.

En derin saygılarımla."

1934'TE NOBEL İNGİLTERE'YE GİTTİ

1934 yılında Nobel Barış Ödülü, Atatürk'e verilmedi. Ödül, Milletler Cemiyeti önderliğinde organize edilen Dünya Silahsızlanma Konferansı'na katkıları nedeniyle, 1929-1931 yılları arasında İngiltere Dışişleri Bakanı olarak görev yapan İskoçya kökenli siyasetçi Arthur Handerson'a layık görüldü.

ELEFTHERİOS VENİZELOS KİMDİR?

Eleftherios Venizelos, Osmanlı hakimiyetinde bulunan ve Yunan nüfusun fazla olduğu bölgeleri de Yunanistan topraklarına katmayı amaçlayan "Megali İdea"nın (Büyük Fikir) mimarı ve modern Yunanistan'ın en önemli siyasetçilerinden biri olarak biliniyor.

Venizelos Yunanistan'da ilki 1910'da, sonuncusu ise 1933'de olmak üzere toplam 7 dönem başbakanlık yaptı.

Başbakanlığı sırasında 1919'da İzmir'i işgal eden Yunan ordusunun Aydın'a kadar yayılan bir bölgede kalmasını istiyordu.

Venizelos, Yunanistan'da 1920'de seçime gitti.

Seçimleri "Evlatlarımızın Anadolu'da ne işi var, onları geri getireceğiz" sloganları atan muhalefetteki Kral I. Konstantin yanlısı partilerin koalisyonu kazandı.

Ancak göreve gelen hükümet, İngiltere ve Fransa'nın uyarılarına rağmen, Yunan ordusunu geri çekmedi ve orduya Ankara'ya ilerlemesi emri verdi.

Yenilgiden sonra Yunanistan'da askeri darbe yapıldı.

Ankara'ya ilerleme emrini veren ve ikisi başbakanlık yapmış beş siyasetçi (Dimitrios Gounaris, Georgios Baltatzis, Nikolaos Stratos, Nikolaos Theotokis, Petros Protopapadakis) ile ordunun "Küçük Asya (Anadolu) Komutanı" Georgios Hatzianestis, alelacele kurulan Askeri Mahkeme'de "vatan hainliği" suçlamasıyla yargılandı.

Yargılanan altı kişi de suçlu bulundu ve kurşuna dizildi.

Sürgündeki Venizelos ise 1923'te Lozan Antlaşması'nı imzaladıktan sonra yapılan seçimlerde birkaç kez daha başbakanlık koltuğuna oturmuş ve 1930'da Türk-Yunan Dostluk Anlaşması'nı imzalamıştı.

Atatürk'ten 17 yaş büyük olan Venizelos 1936'da öldü.

Venizelos'un mezarı, doğup büyüdüğü Girit adasında bulunuyor.