Turan’ı üç parçada değerlendirebiliriz: Sibirya Türk Coğrafyası, Türkistan (Orta Asya ve Horasan) ve Anadolu, Balkanlar ve Kafkasya. Turan 12 milyon kilometre kareden geniştir. Türkleri 340 milyonu aşan nüfuslarıyla dünyanın en kalabalık milletlerindendir.
Sibirya Türk Coğrafyası:
Karadeniz’in kuzeyinden Pasifik okyanusuna kadar uzanan bu coğrafyada ağırlıklı olarak Kıpçak Türkleri yaşamaktadır. Tatar, Başkurt, Çuvaş, Altay, Hakas, Tuva, Kırgız, Kazak ve Yakut Türklerinin yaşadığı bu bölgede özerk Türk cumhuriyetleri ve bölgeleri vardır. Bu coğrafyada büyük kısmı Rusya’nın hâkimiyeti altında olmak üzere 30 milyondan fazla Türk yaşamaktadır. Türkler iki bölgede çoğunluktadır.
Her iki bölgede de Türkler artmakta, Ruslar azalmaktadır. Bu bölgelerden ilki, Tataristan, Çuvaşistan ve Başkurdistan özerk cumhuriyetlerinin olduğu İdil-Ural bölgesidir. Diğer bölge ise Altay, Tuva, Hakasya ve Yakutistan özerk cumhuriyetlerinin kurulu olduğu Sibirya’nın orta ve doğu kısmını içerir. Her iki bölgede kendi içinde coğrafi bütünlüğe sahiptir. Sibirya, hem Kazakistan’la hem de Moğolistan’daki Türk bölgesiyle sınırdaştır.
İdil bölgesi de Stalin’den önce Kazakistan’la coğrafi olarak birleşikti. Fakat SSCB döneminde Kazakistan’ın ilk başkenti olan Orenburg önce Kazakistan’dan alındı, sonra merkeze bağlı ayrı eyalet haline getirildi. Böylece Kazakistan’la dolayısıyla hem Sibirya hem de Orta Asya ile sınırı olan İdil Bölgesi diğer Türk beldelerinden koparılmış, Rusya ile çevrelenmiş oldu. İdil-Ural Bölgesi yaklaşık 250 000, Sibirya’nın Türk Bölgesi yaklaşık 3,5 milyon kilometre kare yüzölçümüne sahiptir.
Orta Asya ve Horasan:
Türkistan, çok parçalı yapı arz etmektedir. Batı Türkistan’da toplam 4,1 milyon kilometre kare yüzölçümüne sahip, beş devletimiz var: Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan. Bölgenin toplam nüfusu 80 milyon dolayında olup, bunun yaklaşık yedi milyonu Rus’tur. Burada da, Türkler artmakta, Ruslar azalmaktadır. Ruslar, Kazakistan’ın batısında ki dört eyalette çoğunluk olma vasfını kaybetti.
Halen Kuzeyde, yani Köstanay, Petropavlask, Pavlador ve Öskömen’de Ruslar çoğunluğu teşkil ediyor. Yaklaşık 1,9 milyon kilometre kare büyüklüğünde olan Doğu Türkistan, Çin’e bağlı özerk bölge statüsündedir. Yaklaşık 40 milyon Türk bu coğrafyada yaşamaktadır. Bu nüfusun büyük kısmı Uygur’dur. Uygurlar dışında Kazak, Kırgız, Özbek toplulukları da vardır. Hızla çoğalan Çinliler, Doğu Türkistan’ın doğu kısmında çoğunluk haline geldi. Pekin, Doğu Türkistan’a Çinlilerin yerleşmesinin yanında, Türklerinde Doğu Türkistan’ın dışına göç etmesini teşvik ediyor. Güney Türkistan, Kuzey Afganistan dediğimiz coğrafyadır.
Yaklaşık olarak 350 000 kilometrekare genişliğindedir. Türkistan’ın güney sınırları Hindikuş dağlarıdır. Yaklaşık 20 milyonluk Özbek, Türkmen, Aymak, Tacik ve Hazara topluluğu bu alanda yaşamaktadır. Güney Türkistan’dan Taliban’ın iktidarı ele geçirdiği 1996-2001 yılları arasında yoğun göç oldu. Özellikle Taliban’ın zulüm uyguladığı Şii Hazara Türklerinden iki milyonu aşkın kişi İran’a göç etti. 2021 yılında, ABD’nin işgali sonlandırmasından sonra Taliban yeniden ülkeye hakim oldu. Göç yeniden hızlandı. Güney Afganistan Türklerinin nüfusu artış oranı yüksektir. Fakat Peştu nüfus daha hızlı artmaktadır.
Afganistan’da metropoller dışında Türklerin ve Peştu’ların yaşadıkları coğrafyalar farklıdır. Ama büyük şehirlerde nüfus dengesi Türklerin aleyhine bozulmaktadır. Türkistan’ın batısında yer alan Horasan bölgesi üç parçaya bölünmüştür. Kuzey ile kuzey doğusu Türkmenistan, doğusu ile güneyi Afganistan ve Batısı İran toprağıdır. 320 000 kilometre kareden geniş olan Batı Horasan dört İran eyaletinden oluşmaktadır. İki eyalette Türkmenler çoğunluktur. Bu bölgede yaklaşık dört milyon Türkmen yaşamaktadır. Horasan Türkmenleri Sünni olduğundan asimilasyon yok denecek kadar azdır.
Anadolu, Balkanlar ve Kafkasya:
Türkiye, İran, Azerbaycan, Kafkasya, Irak ve Suriye’nin kuzeyi, Kıbrıs, Balkanlar ve Macaristan bu bölgededir. Türkiye, Azerbaycan ve KKTC’nin yanında Kafkasya’da kurulmuş olan özerk cumhuriyetler de bu coğrafyada yer alır. Macaristan’la birlikte 160 milyondan fazla Türkün yaşadığı bu coğrafya, 1,6 milyon kilometre kareden geniştir.
Irak Türkleri; Irak’ta Kerkük ve civarında üç milyon Türk yaşamaktadır. İngiltere, sömürge döneminde bölgedeki Türkler için, ‘’Türkmen’’ ismini kullanmaya başladı. Bu ifadenin amacı Irak Türklerini, Anadolu ve İran Türklüğünden ayırmaktır. SSCB de aynı amaçla Azerbaycan Türklerine ‘’Azeri’’ demiştir.
Amaç Türk milletini Türk, Azeri ve Türkmen diye üç farklı etnik kimliğe bölmektir. Bağımsızlık sonrasındaki Irak yönetimleri de bu siyaseti devam ettirdi. Irak ortalarında ve güneyinde yaşayan Türklerinin ekseriyeti Araplaşmıştır. Kerkük ve civarı dışındaki kuzey şehirlerinde yaşayan Türklerinde epeyi Kürtleşmiştir. Bu iki örnek ve bunlara benzer onlarca örnek Türklerin bir zaafını göstermektedir. Türkler aynı inancı paylaştıkları başka milletlerin arasında azınlık durumuna düştüklerinde, zaman içinde asimile oluyorlar. Öyle ki milli benliklerini tamamen yitiriyorlar. Tarihte her zaman Türk şehri olan Erbil’de Türkler küçük bir azınlık durumuna düştü.
Irak Türklerinin yaklaşık yarısı Şii, yarısı Sünni’dir. Sünni olanlar Türkiye’ye yakındır. Şii olanlar için mezhep aidiyeti her şeyden önemlidir. Şii Türkler farklı Ayetullahları dini lider olarak kabul ediyorlar. Bu nedenle Şii Türklerin bir kısmı Arap milliyetçisi olan Sadr ile diğer kısmı İran’la hareket etmektedir.
Irak Türklüğü, Irak Krallığı kurulduğundan beri kan kaybetmektedir. Asimilasyon amaçlı politikaların yanında sürekli göç vermektedir. Özellikle BAAS devrinde yapılan sistematik eziyet nedeniyle çok sayıda Türk, Türkiye’ye göçtü. İşgal ve iç savaş dönemlerinde de devam eden göç nedeniyle Türklerin nüfusu hem azadı hem de nitelik olarak zayıfladı. Göçmenlerin çoğu eğitimlilerdi.
Suriye Türkleri; Suriye’de Türkçe konuşan bir milyon beş yüz bin kadar Türk vardır. Asimile olmuş Türkçeyi unutmuş Türklerin sayısı dört milyon olarak tahmin edilmektedir. Türkler, ülkenin kuzeyinde yoğunlaşmıştır. Lazkiye, Rakka ve Halep’te de Türklerin çoğunlukta olduğu beldeler vardır. Suriye’de iç savaşın başlamasından sonra ciddi sayıda Türk, Türkiye’ye göç etti.
Balkan Türkleri; Balkanlarda, bir milyon kadarı Bulgaristan’da, iki yüz bin civarında Batı Trakya’da, yüzer bin kadarı Makedonya ve Romanya’da, iki yüz bin kadarı Moldova’da olmak üzere, toplam iki milyon kadar Türk yaşamaktadır. Moldova ve Ukrayna’daki Gagavuz Türkleri Ortodoks Hristiyan’dır. Ekseriyeti Moldova’daki Gagavuz Özerk Bölgesinde yaşamaktadır. Balkanlardaki 4 milyon civarındaki Boşnak ile yedi milyon dolayındaki Arnavut’ta Türk milletinin bölünmez parçasıdır.
Avrupa Türkleri; On milyonu Macaristan’da olmak üzere Avrupa’da yirmi iki milyon kadar Türk yaşıyor. Bunun 8 milyon kadarı Türkiye, 2 Milyon kadarı Azerbaycan kökenli. Türkiye’den gidenler Almanya, Fransa, İngiltere, Hollanda, Avusturya, Belçika, İsveç ve İsviçre’de yoğunlar. Güney Azerbaycan’dan gidenlerin büyük kısmı Almanya ve Fransa’da yaşıyor.
Bunların büyük kısmı İran İslam Devriminden sonra temelli olarak Avrupa’ya yerleşmiş göçmenlerden oluşuyor. Bir kısmı asimile olmuş, bir kısmı ise asimilasyon sürecinde. Güney Azerbaycan Türkleri, Avrupa’daki diğer Türklerden ziyade, kendileriyle aynı nedenlerle Avrupa’ya gelmiş olan İran kökenli halklarla irtibatlılar. Ukrayna’da altı yüz bin civarında, çalışmak amacıyla orda bulunan Kuzey Azerbaycan Türk’ü var. (Rus saldırısından sonra ki durum bilinemiyor.) İngiltere’de çok sayıda Kıbrıs ve Batı Trakya Türk’ü ikamet ediyor.
